Cultural Diffusion of the Ilocano culture in Quirino (Angaki), Ilocos Sur

ANIA KADI ITI RASON NO APAY A KINMAPSOT ITI KULTURA DAGITI ILOKANO ITI ILI A QUIRINO (ANGAKI), ILOCOS SUR?

Ni: Van Jasper Balonzo Biado ; BSED Social Studies

Daytoy ket maysa a ladawan iti maysa a programa idi iti ili a maawagan Mutya ng Quirino. Photo credit to Former Mayor Magdaleno Dazon and Mr. Chester Reynante.

Idi nagkauna a tawtawen ken dekdekada, dakkel iti impluwensiya dagiti Ilokano iti ili a Quirino gappuanan kadagiti agduduma a tradisyon, pammati, panagkawes ken estado iti biag.

Kaaduan dagiti Ilokano nga agnanaed iti nasao nga munisipyo ket aggapu sadiay lowland a kas iti Candon ken dagiti dadduma pay a munisipyo iti Ilocos Sur. Ken kaaduan kaniada ket masarakan iti Saoil, Legleg (banda na iti Amianan) ken Namitpit.

Idi adda iti polisiya a maaw-awagan a"Mono-cultural Marriage Policy" wenno dagiti agkakatribo ket isuda laeng iti mabalin nga aginasawa. Kaspangarigan, dagiti  Ilokano ket mabalin na laeng nga asawaen iti pada na nga Ilokano ket no Igorot ka met ket padam laeng a Igorot met iti asawaem. Adda ngamin idi iti napigsa a "Cultural Discrimination" no aginasawa dagiti Ilokano ken Igorot gappuanan ta saan da nga agpada iti pammati, kultura ken estado iti biag.

Maysa pay a pagbutngan idi dagiti Ilokano a mangasawa idi iti Igorot ket isu tay kapanunutan da a Buso (headhunters) amin dagiti Igorot.

Naglabas nagrud dagiti tawen ket inmay iti kunkunada nga "Globalization" wenno panagrang-ay iti biag iti tao babaen iti teknolohiya ken komunikasyon inmado metten dagiti tribu iti Igorot ken Itneg iti Abra, in-inot metten nga napukaw iti Cultural Discrimination ket nasukatan metten iti "Cultural Acceptance" wenno panangakseptar iti agduduma a kultura nga aggapo iti agduduma a gunglo dagiti tattao.

Gapu iti dayta a Cultural Acceptance, adu metten kadagiti aggapu iti agsinnumbangir a tribu iti nakiasawa ket maawagan daytoy a "Cross Cultural Intermarriages". Gapu iti daytoy a pasamak ket adda iti rinumuar a barbaro a tribu dagiti umindig ket isu ngarud iti maaw-awagan a "Bagbag-o" wenno Bago (naglaok nga Ilokano-Igorot, Igorot-Itneg, Itneg-Ilokano, Ilokano-Itneg.)

Bayat iti panagtutuloy iti epekto iti "Cross Cultural Intermarriages" ket adu metten dagiti kultura, pammati ken tradision dagiti Ilokano a napukawen wenno maaw-awagan a "Cultural Diffusion" gapuanan ta kaaduan a Ilokano ket sinmurot dan iti kultura dagiti Igorot ket daytoy met ti maaw-awagan a "Cultural Adaptation".

Maysa a tradision iti agdma ket isu iti panagsao iti maysa representatente iti barangay wenno organisasyon  no adda kasar ken buda kalpasan nga inda nagsupon ken nakilamano kadagiti nobya ken nobyo. Isuda man ngarud iti naituding a mangbagbaga kadagiti barbaro nga agasawa. 

Maysa pay a rason ket isu iti panagkapsot dagiti lowland migrants. Idi ngamin gappuanan ta dakkel iti demand iti edukasyon, adu dagiti taga-lowland nga umay agisursuro ditoy Angaki. Inggana linmabas iti panawen ket naadalan ken nakaadal metten dagiti Igorot ken dagiti umili ket isu dan iti naituding a sumukat nga agisuro kadagiti pagadalan wenno Localization of Education System.

Dagiti tradision, pammati ken kultura nga Ilokano a mapukpukawen:

1. PASALA

Maysa ngarud kadagiti tradisyon wenno kultura da a napukawen ket isu man daytoy maaw-awagan a pasala. Idi, maawis ken dumayo pay dagiti babbalasang ken babbaro nga apan makisala kadagiti barbarangay. Mapatukar ngarud dagiti sweet love songs sada salaan babaen iti kapet-kapet. Maikkan dagiti babbaro iti gundaway nga agpili no siasino kadagiti babbai ti kayat da nga isala kasta met nga adda met gundaway dagiti babbai nga agpili iti baro a kayat da nga isala. Aramaten da pay idi daytoy a pasala para iti panagkolekta iti kuarta lalo no adda iti kinuartaan a programa nga aramiden dagiti pagadalan tapnu makakalap da iti dakkel a gatad. Para met kadagiti babaket ken lalakay, mahilig da met nga salain iti kunkunada a Balsi a kas iti Dayangdayang.

2. PANAGMANO

Maysa daytoy a kaimportantean a tradisyon dagiti Ilokano a mangipasimudaag iti kinamanagdayaw da. Kaaduan nga ipakpakita da iti panagmano da no adda okasion a pakataripnungan da kangrunaan no adu dagiti babaket ken lalakay a masakawan da. Araramiden met lang dagiti Ilokano daytoy panagmano no nalpas da a napan nakimisa a kas tanda iti bendisyon. Adda met laeng tay maaw-awagan a panagmano sadiay ayan iti natay a panglakayen wenno baket iti uneg iti pamilya a kas panagdayaw da iti maudi a gundaway sakbay da iyuneg iti ayan iti pantsung.

3. ZARZUELA

Daytoy tay uru-urayen dagiti kaaduan no tiempo iti fiesta iti ili. Kaaduan kadagiti sumalsali iti daytoy a pabuya ket dagiti babbaket ken lalakay nga isuda mismo iti agaramid iti iskrip nga isalaysay da sada ipabuya sadiay plaza. Mabalin nga iti istorya ket maipanggep kadagiti tugot iti dana iti biag, pakpakatawa wenno drama. Daytoy a tradision ket natawid tayo kadagiti Espanyol nga isu iti liwliwa dagiti babaket ken lalakay idi.

4. PANAGISABIT ITI KUARTA KADAGITI NOBYA KEN NOBYO ITI PANAGSALA DA ITI KASAR DA

Dati dagiti tattao mahilig da pay nga apan agisabit kadagiti kawes dagiti nobya ken nobyo no inda agsala no tiempo iti kasar da a kas supon dagiti umili nga isu met iti usaren dagiti agasawa iti panagrugi da nga agpamilya. Tattan naawan daytoyen a tradision ket nasukatan dan kadagiti sala a Tadek, Lablabaan, Takik ken Balliwis ket dagiti tao wenno umili ket ipan da iti supon da wenno pagrebbengan da iti ayan iti lamisaan sada isurat iti nagan da iti maysa a notebook sada makilamano kadagiti nobya ken nobyo.

5. KAWES A KAS ITI PANDILING

Kaaduan kadagiti babbaket nga Ilokano ket mahilig da nga agsuot iti pandiling ngem itatta ket nasukatan dan iti tapis ken pantalon gapu met laengen iti epekto iti globalisasyon ken komersyalisasyon.